Rozwód wywraca bezpieczny i ustabilizowany świat dziecka „do góry nogami”. Jest sytuacją wysoce stresogenną. Z negatywnymi emocjami, które wyzwala ,nie radzą sobie sami dorośli, a co dopiero dzieci.
Jedne ukrywają swoje emocje, inne je okazują. U wszystkich ślad po rozwodzie może uzewnętrznić się nawet w odległej przyszłości, gdy dziecko będzie już dorosłe.
Zarówno postrzeganie, jak i reakcje na rozwód zmieniają się wraz z wiekiem dziecka.
Poniżej prezentuję, jak dzieci rozumieją rozwód i w jaki sposób na niego reagują oraz co mówić i w jaki sposób, by Twój stan rozedrgania emocjonalnego spowodowanego rozwodem nie udzielił się również dziecku.
W jaki sposób dzieci rozumieją rozwód?
Z niemowlętami jest najprościej. Nie rozumieją co się wokół dzieje. Kilkulatki są już mądrzejsze. Widzą, że jeden z rodziców nie mieszka już w domu, lecz nie wiedzą dlaczego. Za to przedszkolaki dostrzegają już emocje u rodziców. Widzą ich smutek, ale nie potrafią zidentyfikować jego przyczyny. Gdy dzieci idą do szkoły rozumieją już dokładnie, co oznacza rozwód. Wiedzą, że rodzice nie kochają się już i nie będą mieszkać razem. Licealiści idą o krok dalej wykazując objawy buntu i nie chcąc pogodzić się z rozstaniem rodziców.
Co czuje dziecko, gdy rodzice się rozstają?
Kilkulatek
Choć kilkulatek ma poczucie, że stracił rodzica, żyje wciąż nadzieją, że go odzyska. Może czuć się opuszczony i przeżywać niepewność oraz lęk o jutro a także obwiniać się za rozpad Waszego małżeństwa. Emocje jakie mogą mu wówczas towarzyszyć mogą być skrajnie różne, takie jak: kłopoty z zasypianiem, strach przed ciemnością lub budzenie się z płaczem. Dziecko może też cofnąć się do wcześniejszego etapu rozwoju co wyraża się nadmiernym przytulaniem się dziecka do rodzica, ssaniem kciuka lub moczeniem w nocy. Niekiedy pojawia się też agresja kierowana na rodzica, rodzeństwo lub nauczycieli.
Dziecko w szkole podstawowej
W pierwszych klasach szkoły podstawowej dziecko nadal liczy na to, że będziecie razem. Czuje rozterki, czy ma być lojalne wobec mamy, czy taty. Bardzo tęskni za rodzicem, z którym już nie mieszka i obawia się, że go straci na dobre. Czasem szlocha i popłakuje a innym razem złości się na rodzica, którego obwinia o rozwód.
W starszych klasach szkoły podstawowej reakcje dziecka na rozstanie rodziców mogą stawać się silniejsze. Dziecko może odrzucać rodzica, którego obwinia za rozwód. Do tego może dojść wstyd, za to co dzieje się w domu oraz agresja dla rozładowania nagromadzonej złości. Mogą się również pojawić gorsze oceny w szkole a także objawy somatyczne, takie jak ból głowy i brzucha oraz trudności ze snem.
Nastolatek
Kilkunastoletnie dziecko zaczyna odczuwać ciężar Waszego rozwodu, gdy musi wspierać Cię emocjonalnie lub zajmować się młodszym rodzeństwem. Ma też rozterki, z kim powinno zostać. Może być zazdrosne o nowego partnera i czuć się nieswojo obserwując jego seksualność. Doświadczenia rozwodu mogą obudzić w nim nieufność wobec ludzi i trwałości związków. Ciągłe napięcie może powodować u niego zmęczenie i problemy z koncentracją. Niekiedy dziecko może oczekiwać wynagrodzenia mu straty rodzica związanej z rozwodem lub zamknąć się w sobie.
Dziecko po osiągnięciu dorosłości
Rozwód na wiele lat pozostaje najważniejszym wydarzeniem z dzieciństwa wywierając duży wpływ na charakter, postawy, związki i samoocenę oraz światopogląd dorosłego człowieka rozwiedzionych rodziców. Często więc dorosłe dzieci nadal mają poczucie straty i tęsknoty a emocje związane z rozwodem wciąż mogą być silne. Przechowywane są w bolesnych wspomnieniach z tego okresu.
Konsekwencje rozstania rodziców na dorosłe życie dzieci
Dla dorosłych dzieci rozwiedzionych rodziców, wszystko co jest związane z rozwodem, jest wciąż żywe. Wedle dostępnych badań, aż 70% badanych dorosłych dzieci odczuwa ograbienie swojego życia z braku prawdziwego ciepła domu oraz kochającej i szczęśliwej rodziny.
Dorosłe już dzieci postrzegają, że rozwód zabrał im:
- dzieciństwo oraz związaną z nim stabilność i bezpieczeństwo
- rodzicielskie wzorce miłości i troski do naśladowania
- oparcie w postaci rodziców
- zdolność kochania i doceniania siebie oraz ufania innym
- zdolność utrzymywania intymnych, bliskich relacji z innymi ludźmi.
W reakcji na powyższe straty spowodowane rozwodem, dorosłe dzieci mogą odczuwać:
- głęboko skrywany gniew
- brak zaufania do ludzi
- zaprzeczanie, będące reakcją obronną na przeżyte cierpienie uzewnętrzniające się tzw. „blokadą pamięci”, pomocną w nie powracaniu do traumatycznych wydarzeń z okresu rozwodu
- dążenie do pełnej kontroli, by uniknąć ponownego zranienia i cierpienia
- lęk przed intymnością i odrzuceniem.
Można więc powiedzieć, że przysłowie ”czas leczy rany”, nie znajduje tu zastosowania. Lęk, który dzieci wynoszą z relacji rozwodowej swoich rodziców utrudnia im zakładanie własnych rodzin. Są przekonane, że nie zostały dostatecznie przygotowane do utworzenia szczęśliwego związku. Mają obawę przed powtórzeniem błędów rodziców.
Czy można zminimalizować straty spowodowane rozwodem?
Rozwód niewątpliwie wpływa na dalsze życie dziecka, na każdym jego etapie oraz w dorosłości. Gdy dochodzi do niego, dzieci są zazwyczaj w wieku, gdy kształtuje się ich osobowość i tożsamość. W tym czasie nabywają własnych przekonań na temat małżeństwa, rodziny i relacji międzyludzkich i niestety nie są to przekonania pozytywne.
Warto więc zadbać o dziecko i odpowiednio przygotować je na rozwód i rozstanie oraz otoczyć je opieką w jego trakcie, by trauma z tego okresu nie pozostała w dziecku na długo. O tym, jak przeprowadzić dziecko przez rozwód i rozstanie opowiadam szczegółowo w kursie „rozwód a dzieci”. Zapraszam do obejrzenia kursu i zastosowania w życiu codziennym wypracowanych przeze mnie technik radzenia sobie z dzieckiem w tym okresie.
Magdalena Bajsarowicz
Prawnik & Psycholog sądowy
