Uprowadzenie dziecka a porwanie rodzicielskie

Gdy rodzice są w ostrym konflikcie, jeden z rodziców może dopuścić się uprowadzenia lub porwania dziecka. Warto wiedzieć w jakich sytuacjach czyn będzie zakwalifikowany jako porwanie lub uprowadzenia.

Z praktyki Kancelarii wiemy, że nie są to sytuacje rzadkie. Dochodzi do nich na różnych etapach rozstania i mogą obejmować kilka dni lub dłuższy okres i trwać nawet do czasu rozstrzygnięcia sądu w zakresie miejsca zamieszkania dziecka. Aby nie dopuścić do sytuacji, w której procedura będzie długa, trzeba działać od samego początku. Dlatego trzeba wiedzieć, czy mamy do czynienia z uprowadzeniem dziecka czy z porwaniem rodzicielskim, bo nie są to pojęcia tożsame.

W poniższej publikacji przedstawimy Państwu:

• definicję porwania rodzicielskiego
• definicję uprowadzenia dziecka
• orzecznictwo, które wskazuje na różnice między uprowadzeniem a porwaniem, 
• kroki, dzięki którym można skutecznie prowadzić postępowanie już od początku w przypadku zarówno porwania rodzicielskiego jak i uprowadzenia dziecka,
• konsekwencje dla rodzica, który porwał lub uprowadził dziecko.

Definicja porwania rodzicielskiego

Porwanie rodzicielskie to sytuacja, w której jedno z rodziców bez wiedzy lub decyzji drugiego rodzica, zmienia miejsce zamieszkania dziecka lub przebywa z nim w nieznanym miejscu. Z porwaniem rodzicielskim mamy do czynienia, gdy rodzice mają pełnię praw rodzicielskich lub gdy zostały ograniczone prawa rodzicielskie. Dodatkowo pozostawiano je w zakresie współdecydowania o miejscu zamieszkania lub o miejscu pobyty dziecka.

Definicja uprowadzenia dziecka

To sytuacja, w której jedno z rodziców bez wiedzy lub decyzji drugiego rodzica, zmienia miejsce zamieszkania dziecka lub przebywa z nim w nieznanym miejscu. Ma to miejsce również wówczas, gdy rodzic, który zabrał dziecko, jest pozbawiony praw rodzicielskich lub gdy są ograniczone. Nie może też współdecydować o miejscu zamieszkania lub pobytu dziecka.

Czyn ten przedstawiono w art. 211 k.k. ,,Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5’’.

Porwanie a uprowadzenie – orzecznictwo

• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2019 r., [I KZP 7/19]: 

Rodzice (lub jeden z nich), dopóki przysługuje im pełnia władzy rodzicielskiej, nie mogą być podmiotami przestępstwa z art. 211 k.k.; mogą stać się nimi dopiero wówczas, gdy zostaną tej władzy pozbawieni lub zostanie ona im ograniczona, czy też zawieszona.

• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1979 r., [VI KZP 15/79]: 

  Z porwaniem rodzicielskim mamy do czynienia wówczas, gdy dziecko zabiera rodzic, któremu przysługuje pełnia praw rodzicielskich, zaś z uprowadzeniem rodzicielskim , gdy dziecko zabiera rodzic, który został pozbawiony praw rodzicielskich, jego prawa zostały zawieszone lub ograniczone bądź obca osoba.

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2019 r., [V KK 42/18]: 

  Odpowiedzialność za przestępstwo z art. 211 k.k. jeden z rodziców dziecka może ponieść tylko wówczas, gdy jego władza rodzicielska została ograniczona lub gdy został jej pozbawiony (…). W przeciwnym bowiem razie, oboje rodzice są osobami „powołanymi do opieki nad małoletnim poniżej lat 15” w rozumieniu tego przepisu. (…) Zgodnie z dyspozycją art. 113 § 1 k.r.o. niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Tak więc kontakty z dzieckiem nie są elementem wykonywania władzy rodzicielskiej i prawo do nich jest niezależne od jej posiadania.

Porwanie rodzicielskie – plan działania

⓵ Jeśli nie wiemy gdzie dziecko się znajduje – zawiadomienie Policji,

⓶ Miejsce zamieszkania dziecka musi być ustalone,

⓷ Wniosek o ustalenie miejsca zamieszkania wraz z zabezpieczeniem miejsca zamieszkania,

⓸ Wniosek do sądu o nakaz wydania dziecka, wniosek o priorytetowe rozstrzygnięcie sprawy,

⓹ Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej z zabezpieczeniem,

⓺ Wniosek o zabezpieczenie realizacji obowiązku szkolnego w konkretnym miejscu (jest obowiązek szkolny, w przypadku nieprzestrzegania – kara administracyjna – 10 000 złotych).

Ważne: Od wniosku w tej sprawie nie pobiera się opłat sądowych (art. 95 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c.). 

Jeśli w wyznaczonym terminie rodzic nie wydał dziecka, można zwrócić się ponownie do sądu o pomoc przy fizycznym odbiorze dziecka. Tym zajmuje się kurator sądowy, który przymusowo odbierze dziecko. Kurator jest zobowiązany do odebrania dziecka od każdego, u kogo się ono znajduje, jeśli zobowiązany w okresie 3 miesięcy od wydania postanowienia nie wydał dziecka.

Kurator, do którego zwrócił się sąd, powinien:

• powiadomić o terminie swoich czynności rodzica-wnioskodawcę,
• w razie potrzeby może zażądać pomocy odpowiednich instytucji (Policji, pomocy społecznej);
• sporządzić pisemną notatkę z przebiegu działań. W przypadku przeszkód uniemożliwiających odebranie dziecka (np. ukrywanie dziecka), kurator sądowy informuje o tym prokuratora, który może wszcząć postępowanie w związku z przestępstwem określonym w treści art. 232 kodeksu karnego o odebraniu dziecka.

Sąd wydaje postanowienie o odebraniu dziecka wraz z określeniem terminu, w którym dziecko powinno być wydane rodzicowi (wnioskodawcy). Postanowienie staje się skuteczne i wykonalne już z chwilą jego ogłoszenia.  Jeżeli zawiadomienie okaże się bezskuteczne, kurator kieruje do sądu opiekuńczego wniosek o zarządzenie w przedmiocie przymusowego doprowadzenia osoby zobowiązanej w celu złożenia przez nią oświadczenia o miejscu pobytu dziecka. Postępowanie wykonawcze podejmuje się na nowo na podstawie tego samego postanowienia.

Uprowadzenie dziecka – plan działania

⓵ Zgłoszenie sprawy Policji – działania są podejmowane bezzwłocznie,

⓶ Czynności odebrania dziecka,

⓷ Wniosek o ograniczenie w pozostałym zakresie władza rodzicielskiej lub wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej z zabezpieczeniem,

⓸ Wniosek o zmianę lub zakaz kontaktów,

⓹ Postępowanie karne. 

Konsekwencje dla rodzica, który porwał lub uprowadził dziecko

Konsekwencje dla rodzica, który dopuścił się porwania lub uprowadzenia dziecka są surowe. Rodzic z ograniczonymi prawami rodzicielskimi, który uprowadził dziecko, może zostać ich pozbawiony gdyż dopuścił się rażącego naruszenia względem zdrowia fizycznego i psychicznego dziecka. 

Rodzic, który miał pełnię praw rodzicielskich, ale dopuścił się porwania rodzicielskiego, może mieć ograniczone prawa rodzicielskie, nie będzie mógł decydować o istotnych sprawach dziecka

Zespół Kancelarii Centrum Spraw Rozwodowych